شایان نود

این تحقیق گذری است بر یکی از موضوعاتی که چندین سالی است پیرامون آن خیلی صبحتی وجود ندارد و یا اگر باشد بسیار محدود است . هنوز هم این مکان تاریخی – مذهبی که ریشه در نگرش های دینی ما دارد و کم کم با یک سری باورها و عقاید عجین شده ، در نظر بسیاری از اهمیت خود ساقط نشده و فقط گرد و غبار زمانه بر روی آن نشسته است .

در این تحقیق سعی کرده‌ام با کنکاشی  در تاریخ مطالبی  پیرامون علل پیدایش سقاخانه‌، معماری ظاهری آن ، عناصر ونشانه‌های نمادین در آن ، که هر یک برای مردم معنا و مفهومی دارد را بگنجانم و از دیگر سو به پیوند سقاخانه و هنر پرداخته و نمونه هایی از این آثار ارائه گردیده است ،‌که در طول این پروژه می‌توانید ملاحظه فرمایید  و با این آرزو که موثر واقع شود و چه بسا روزگاری ، سقاخانه نذر شما را نیز برآورده سازد.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                              صفحه

مقدمه……………………………………………………………………………………………………….. 1

فصل اول : نماد و نگرشی نمادین

1-1      نماد و نگرش نمادین به هستی ……………………………………………………………. 6

1-2      نماد و نقش آن در زندگی ………………………………………………………………… 10

فصل دوم : سقاخانه

2-1وجود افتراق فضاهای سنتی و مدرن……………………………………………………. 13

2-1-1  شناختی از دو واژه «نوگرایی» و «سنت گرایی»……………………………….. 13

2-1-2 گرایش به فضاهای شهری سنتی ……………………………………………………. 14

2-1-3 مقایسه فضاهای سنتی و مدرن ……………………………………………………… 16

2-2 فرهنگ واژگانی سقاخانه …………………………………………………………………… 18

2-3  علل پیدایش سقاخانه ……………………………………………………………………….. 24

2-4 دو عنصر اساسی در سقاخانه …………………………………………………………… 31

2-4-1 آب………………………………………………………………………………………………. 32

2-4-1-1 آب عنصر مقدس و مشترک در ادیان پهنه ی ایران زمین………………. 34

2-4-1-2 آب در دیگر آیین های باستانی……………………………………………………. 36

2-4-1-3 آب در ادیان و آیین ها……………………………………………………………….. 37

2-4-1-3-1 آب در دیانت یهود…………………………………………………………………. 37

2-4-1-3-2 آب در مسیحیت ……………………………………………………………………. 38

2-4-1-3-3 آب در آیین مندائی و صابئین ………………………………………………… 38

2-4-1-3-4 آب در اسلام ……………………………………………………………………….. 39

الف : بازتاب آب در اسلام ………………………………………………………………………… 39

ب: آب در عرفان اسلامی – ایرانی …………………………………………………………….. 40

ج: آب ، واقعه کربلا و آب تربت …………………………………………………………………. 42

د: آب و مذهب دو روی یک سکه‌اند در سقا خانه ………………………………………… 45

2-4- 2 آتش ………………………………………………………………………………………….. 50

2-4-2-1 آتش و نور در ایران باستان ……………………………………………………… 50

2-4-2-1-1  اهمیت آتش و نور درجهان بینی آفرینش ایران باستان …………….. 53

2-4-2-1-2 آتش و نور واسطوره های آن در فرهنگ آریایی ……………………… 53

2-4-2-2 کارکرد رمزهای آتش و نور در اسلام ……………………………………….. 54

2-4-2-3 کارکرد رمزهای آتش و نور در ایران ………………………………………… 55

2-4-2-4 نور و هنر ……………………………………………………………………………….. 56

2-5 معماری سقا خانه …………………………………………………………………………….. 57

2-6 عناصر نمادین سقا خانه ……………………………………………………………………. 60

2-6-1 آینه …………………………………………………………………………………………….. 61

2-6-2 شمع ( چراغ نفتی ، لوستر ) ……………………………………………………………. 63

2-6-2-1 شعله شمع ………………………………………………………………………………. 64

2-6-2-2 سوگند به نور و روشنایی و فروغ و شمع افروزی ………………………. 66

2-6-2-3 شمع گردانی در مراسم مقدس …………………………………………………… 67

2-6-2-4 شمع در سقا خانه : آتش و آب ………………………………………………….. 67

2-6-3 قفل …………………………………………………………………………………………….. 68

2-6-4 آدمکهای فلزی ……………………………………………………………………………… 70

2-6-5 پنجه  ………………………………………………………………………………………….. 72

2-6-6 چشم …………………………………………………………………………………………… 74

2-6-7 ظرف سقا خانه‌ای ………………………………………………………………………… 75

2-6-8 ستاره …………………………………………………………………………………………. 76

2-7 تزئینات دیگر سقاخانه ………………………………………………………………………. 76

2-7 -1 کتیبه نویسی………………………………………………………………………………… 76

2-7-2 سنگاب…………………………………………………………………………………………. 80

2-8 رنگ در سقاخانه ……………………………………………………………………………… 81

2-8-1 پیشینه ای از رنگ ………………………………………………………………………… 81

2-8-2 خواص رنگ سبز …………………………………………………………………………. 82

2-8-2-1 مسرت بخشی و شاد آور بودن …………………………………………………. 83

2-8-2-2 تقویت تحمل پذیری و صبر ……………………………………………………….. 83

2-8-3 رنگ سبز در سقاخانه …………………………………………………………………… 84

2-9 معرفی تعدادی از سقاخانه‌های معروف

2-9-1 سقاخانه عزیز الله …………………………………………………………………………. 90

2-9-2 سقاخانه سردر مجلسی …………………………………………………………………. 92

2-9-3 سقاخانه طوقچی …………………………………………………………………………… 93

2-9-4 سقاخانه آقا میرزا اسدالله روضاتی …………………………………………………. 95

2-9-5 سقاخانه در دشت ………………………………………………………………………… 97

2-9-6 سقاخانه حاج آقا شجاع …………………………………………………………………. 99

2-9-7 سقاخانه پنج شنبه دین ………………………………………………………………… 101

2-9-8 سقاخانه قدیمی رو به روی سردر مسجد جورجیو ………………………… 103

2-9-9 سقاخانه‌های درب امام ……………………………………………………………….. 105

2-9-9-1  سقاخانه دالان درب امام ………………………………………………………… 105

2-9-9-2  سقاخانه صحن شمالی درب امام …………………………………………….. 106

2-9-9-3  سقاخانه مجاور درب امام ……………………………………………………… 107

2-9-10 سقا خانه مسجد حکیم ………………………………………………………………. 108

2-9-11 سقا خانه هارونیه …………………………………………………………………….. 109

2-9-12 سقاخانه درب کوشک ……………………………………………………………….. 110

2-9-13 سقاخانه بیدآباد ……………………………………………………………………….. 110

2-9-14 سقاخانه حاج محمد جعفر ………………………………………………………….. 111

2-9- 15 سقاخانه قصر در دشت …………………………………………………………… 112

2-9-16 سقاخانه گرگ یراق …………………………………………………………………… 113

2-9-17 سقاخانه گذرهارونیه ………………………………………………………………… 114

2-9-18 سقاخانه حاج علی …………………………………………………………………….. 115

2-9- 19 سقاخانه آقانور ……………………………………………………………………….. 116

2-9-20 سقاخانه ترکها …………………………………………………………………………. 117

2-9- 21 سقاخانه مسجد سید ………………………………………………………………… 118

2-9-22 سقا خانه تاج الدین ……………………………………………………………………. 119

2-9-23 سقاخانه مسجد لبنان ………………………………………………………………… 120

2-9- 24 سقاخانه مسجد ذکر الله ……………………………………………………………. 121

فصل سوم : مکتب سقا خانه

3-1 مکتب سقا خانه و پیدایش آن …………………………………………………………… 122

3-2 هنرمندان مکتب سقا خانه ………………………………………………………………… 127

3-2-1 منصور قندریز …………………………………………………………………………… 127

3-2-2 حسین زنده رودی ……………………………………………………………………… 129

3-2-3 پرویز تناولی ……………………………………………………………………………… 131

3-2-4 فرامرز پیل آرام …………………………………………………………………………. 133

3-2-5 ژازه طباطبایی ……………………………………………………………………………. 134

3-2-6 جعفر روحبخش …………………………………………………………………………. 135

3-2-7 مسعود عربشاهی ……………………………………………………………………….. 135

3-2-8 ناصر اویسی ……………………………………………………………………………… 137

3-2-9 صادق تبریزی ……………………………………………………………………………. 138

3-3 تطبیق برخی آثار هنرمندان سقاخانه با ادعیه و طلسمات …………………….. 139

3-4 نمونه‌ای دیگر از آثار هنرمندان معاصر با نگاه سقاخانه‌ای …………………. 145

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………… 152

گزارش کار عملی ………………………………………………………………………………….. 154

منابع ……………………………………………………………………………………………………. 165

منابع فارسی :

احیایی ،‌محمد؛بازتاب آتش و نور در باور و هنرهای مقدس ایران ؛ پایان نامه کارشناسی ارشد ،‌دانشگاه آزاد،83-82

آذر گشنسب ،‌اردشیر ؛ ( آتش در ایران باستان؛ چاپ دوم ،1353

اسماعیل پور ،‌ابوالقاسم ،‌اسطوره آفرینش در آیین مانی ؛تهران،نشر کارون ،چاپ اول،1381

امین زاده ،‌بهناز ؛ آب ، معماری ،‌شهرسازی مسلمین ؛ کتاب هنر ماه ، شماره 57 و 56 ،‌تهران، نشر خانه کتاب ایران ،1382

 اوشیدری ، جهانگیر ؛‌نور ، آتش ، آتشکده در آیین زرتشت ؛ ‌تهران ، ناشر مولف،1379

دانلود فایل